3 Mẫu viết bài văn phân tích một tác phẩm văn học lớp 8 (bài thơ thất ngôn bát cú hoặc tứ tuyệt Đường luật) ngắn?

Bà Huyện Thanh Quan là một nữ thi sĩ nổi tiếng thời Nguyễn, được biết đến với phong cách thơ trang nhã, trang trọng mà sâu lắng. Trong số những bài thơ tiêu biểu của bà, “Qua Đèo Ngang” là tác phẩm nổi bật, vừa là bức tranh phong cảnh thiên nhiên nên thơ, vừa là biểu hiện rõ nét tâm trạng cô đơn, buồn thương của một người lữ khách xa xứ mang trong mình nỗi niềm với đất nước, với thời cuộc. Bài thơ là một mẫu mực của thể thơ thất ngôn bát cú Đường luật, kết hợp hài hòa giữa cảm xúc cá nhân và vẻ đẹp cổ điển.

Ngay từ hai câu đề, người đọc đã thấy hiện lên một không gian Đèo Ngang rộng lớn, hùng vĩ nhưng cũng thấm đượm nỗi buồn man mác:

Bước tới Đèo Ngang bóng xế tà,

Cỏ cây chen đá, lá chen hoa.

Cảnh vật được miêu tả vừa cụ thể vừa sinh động, gợi ra một không gian thiên nhiên hoang sơ, rậm rạp. “Bóng xế tà” là thời điểm chiều muộn – khi mặt trời dần lặn, cũng là lúc dễ gợi nỗi nhớ nhà, nhớ quê, khiến con người trở nên nhạy cảm, trống trải. Hình ảnh “cỏ cây chen đá, lá chen hoa” không chỉ là tả thực mà còn gợi một cảm giác chật chội, rối ren, báo hiệu một tâm trạng không yên ổn.

Hai câu thực tiếp tục mở rộng không gian, nhưng cũng đồng thời khắc họa rõ sự vắng vẻ, cô đơn của con người nơi đây:

Lom khom dưới núi tiều vài chú,

Lác đác bên sông chợ mấy nhà.

Cảnh vật tuy có bóng dáng con người nhưng thật ít ỏi, thưa thớt. Những từ “lom khom”, “lác đác”, “vài chú”, “mấy nhà” đều mang tính chất gợi hình lẫn gợi cảm, làm nổi bật sự heo hút của vùng biên ải. Chính không gian ấy đã phản ánh rõ tâm trạng lẻ loi, trống trải của người đi đường, đặc biệt là một người phụ nữ, lại đang mang nỗi lòng xa xứ.

Hai câu luận chuyển sang thế giới nội tâm của tác giả:

Nhớ nước đau lòng con quốc quốc,

Thương nhà mỏi miệng cái gia gia.

Bằng biện pháp ẩn dụ tiếng chim kêu, tác giả gửi gắm tâm trạng của mình. Tiếng “con quốc quốc” gợi nhớ đến tình yêu nước sâu kín, còn “cái gia gia” gợi nỗi thương nhớ mái ấm gia đình. Hai tiếng “nhớ nước – thương nhà” vừa là nỗi niềm riêng tư, vừa là sự day dứt chung của tầng lớp trí thức trong bối cảnh đất nước nhiều biến động thời phong kiến suy tàn.

Câu kết kết lại bằng một hình ảnh thấm đượm nỗi buồn:

Dừng chân đứng lại: trời, non, nước,

Một mảnh tình riêng ta với ta.

Tác giả dừng bước giữa khung cảnh thiên nhiên bao la “trời – non – nước”, để rồi nhận ra mình quá nhỏ bé, quá cô đơn. Câu “ta với ta” là một cách nói đầy ám ảnh, gợi sự tự đối thoại, tự chìm trong nỗi cô đơn không ai chia sẻ. Tình riêng ấy là nỗi lòng của một người nữ sĩ yêu nước, mang trong lòng cả một thời đại đang mất phương hướng.

“Qua Đèo Ngang” không chỉ là một bài thơ tả cảnh mà còn là một bài thơ tả tình sâu sắc. Với ngôn ngữ chọn lọc, hình ảnh mang đậm chất cổ điển và tâm trạng buồn thương, tác phẩm thể hiện rõ phong cách thơ đặc trưng của Bà Huyện Thanh Quan: trang nhã, thanh cao, mà đầy ẩn ý. Qua đó, ta thấy được nỗi lòng của một người phụ nữ trí thức sống trong thời kỳ lịch sử đầy biến động – yêu nước, yêu quê hương nhưng chỉ có thể gửi gắm tình cảm ấy qua tiếng thơ.

Nguyễn Khuyến là một nhà thơ nổi tiếng thời Nguyễn, được mệnh danh là "nhà thơ của làng cảnh Việt Nam", đồng thời cũng là người bạn tri âm tri kỷ với những ai yêu thích thơ ca trào phúng, hóm hỉnh. Trong kho tàng thơ của ông, bài thơ “Bạn đến chơi nhà” là một bài thơ tứ tuyệt đặc sắc, thể hiện tình cảm bạn bè chân thành, mộc mạc giữa cuộc sống thanh bạch mà không kém phần vui tươi, dí dỏm.

Bài thơ được mở đầu bằng một lời kể đầy mộc mạc và thân tình:

Đã bấy lâu nay bác tới nhà,

Trẻ thời đi vắng, chợ thời xa.

Lời thơ giản dị như lời nói thường ngày, thể hiện niềm vui chân thành khi người bạn lâu ngày đến thăm. Nhưng trong niềm vui ấy cũng thấp thoáng sự ái ngại vì hoàn cảnh tiếp đón không được đầy đủ. Nguyễn Khuyến sống ẩn dật ở quê nhà, từ chối chốn quan trường, chọn cuộc sống thanh bạch, tự nhiên. Vì thế mà mọi thứ trong nhà đều thiếu thốn.

Ao sâu nước cả, khôn chài cá,

Lặn lội thân cò, chẵng kiếm ra.

Từ "ao sâu", "khôn chài", "lặn lội", “chẵng kiếm” đều là những hình ảnh mang tính dân gian, gợi ra sự khó khăn, thiếu thốn của một người sống giữa làng quê chân chất. Đến rau dưa, mướp đắng – những thứ rất đỗi bình dị – cũng không có sẵn để mời bạn:

Đầu trò tiếp khách trầu không có,

Bác đến chơi đây, ta với ta.

Nhưng chính câu thơ cuối đã làm nên giá trị cảm xúc sâu sắc cho toàn bài. Trong hoàn cảnh thiếu thốn mọi thứ, điều quý giá nhất mà Nguyễn Khuyến có thể “dâng” cho bạn, chính là chính ông – với tình cảm chân thành, sâu sắc. Câu “ta với ta” gợi nên sự đồng điệu, hòa hợp, không cần đến lễ vật hay nghi thức. Đó là tình bạn vượt lên trên vật chất, chân thành và giản dị như chính cuộc sống của nhà thơ.

“Bạn đến chơi nhà” là bài thơ ngắn gọn nhưng giàu cảm xúc, cho thấy tài năng kết hợp giữa ngôn ngữ đời thường và thể thơ cổ điển của Nguyễn Khuyến. Qua đó, nhà thơ không chỉ thể hiện tình bạn trong sáng, chân thành, mà còn phản ánh lối sống thanh cao, trọng nghĩa tình – một nét đẹp truyền thống đáng quý trong văn hóa dân tộc Việt Nam.

Thơ Đường vốn nổi tiếng bởi sự cô đọng, hàm súc và sâu sắc. Một trong những bài thơ Đường nổi bật được đưa vào chương trình lớp 8 là bài “Ngẫu nhiên viết nhân buổi mới về quê” của Hạ Tri Chương – một nhà thơ lớn đời Đường. Bài thơ ngắn chỉ bốn câu nhưng đã thể hiện sâu sắc nỗi xúc động, bâng khuâng của một người xa quê lâu ngày nay trở lại, mà nhận ra mọi thứ đã đổi thay.

Ngay từ hai câu thơ đầu, người đọc đã cảm nhận được tình cảnh đặc biệt của tác giả:

Thiếu tiểu li gia, lão đại hồi,

Hương âm vô cải, mấn mao tồi.

Tác giả rời quê từ nhỏ, đến khi tuổi đã cao mới trở về. Câu thơ cho thấy một khoảng thời gian rất dài ông sống xa quê. Dù sống lâu nơi đất khách, “hương âm vô cải” – giọng nói quê hương vẫn không thay đổi, cho thấy ông luôn giữ trong tim mình hình ảnh quê cha đất tổ. Thế nhưng, thời gian không buông tha cho ai, tóc ông đã bạc trắng, ngoại hình thay đổi khiến người khác không còn nhận ra nữa.

Hai câu sau là tình huống cảm động và cũng đầy chua xót:

Nhi đồng tương kiến bất tương thức,

Tiếu vấn: Khách tòng hà xứ lai?

Lũ trẻ trong làng – những đứa trẻ ông từng là một phần tuổi thơ – giờ đã lớn lên mà không biết ông là ai. Chúng cười nói, vô tư hỏi ông từ đâu tới như hỏi một người khách lạ. Câu hỏi ngây thơ ấy lại mang nặng nỗi cô đơn, tủi thân cho một người từng là “đồng hương” mà nay bỗng hóa “khách lạ”. Tác giả không oán trách, chỉ nhẹ nhàng ghi lại, nhưng qua đó người đọc thấm thía nỗi buồn tha hương, cảm giác lạc lõng giữa chính quê mình – một cảm xúc rất con người và đầy chân thực.

“Ngẫu nhiên viết nhân buổi mới về quê” là một bài thơ ngắn nhưng giàu giá trị cảm xúc. Với giọng điệu nhẹ nhàng, chân thành, bài thơ thể hiện tâm sự thầm kín và nỗi buồn sâu lắng của một người xa quê trở về. Đó là sự tiếc nuối cho thời gian đã qua, là cảm giác lạc lõng khi mọi thứ đổi thay, và cũng là tình yêu quê hương da diết được gửi gắm trong từng câu chữ.

I) MỞ BÀI

Giới thiệu tác giả, tác phẩm.

Nêu khái quát nội dung chính của tác phẩm.

Nêu cảm nhận chung hoặc dẫn vào vấn đề cần phân tích.

Ví dụ: Bài thơ “Qua Đèo Ngang” của Bà Huyện Thanh Quan là một tác phẩm nổi bật trong thơ Đường luật, thể hiện nỗi cô đơn và tâm trạng nhớ nước, thương nhà của một người phụ nữ có tâm hồn nhạy cảm.

II) THÂN BÀI

1) Khái quát chung về tác phẩm:

Hoàn cảnh sáng tác (nếu có).

Thể loại, bố cục, đặc điểm nổi bật về hình thức (thơ thất ngôn bát cú, tứ tuyệt…).

2) Phân tích chi tiết nội dung và nghệ thuật:

✅ Đối với thơ:

Hai câu đầu (Đề): Gợi cảnh, mở không gian (thiên nhiên, thời gian).

Hai câu thực: Tả cảnh sinh hoạt hoặc không khí nơi chốn (có thể làm nền cho tâm trạng).

Hai câu luận: Bộc lộ tâm trạng, cảm xúc của tác giả.

Hai câu kết: Khái quát lại nội dung, nêu cảm xúc sâu sắc nhất.

✅ Đối với văn xuôi:

Phân tích nhân vật chính: hành động, lời nói, nội tâm.

Phân tích tình huống truyện.

Làm rõ thông điệp, tư tưởng tác phẩm.

3) Nghệ thuật:

Thể thơ, ngôn ngữ.

Biện pháp tu từ (ẩn dụ, hoán dụ, điệp từ...).

Giọng điệu, kết cấu, hình ảnh.

4) Tư tưởng, cảm xúc và giá trị:

Tình cảm quê hương, bạn bè, đất nước.

Lòng yêu thiên nhiên, con người, đạo lí sống.

Nỗi cô đơn, niềm tiếc nuối, sự lạc lõng…

III) KẾT BÀI

Khẳng định lại giá trị nội dung và nghệ thuật của tác phẩm.

Nêu cảm nghĩ, bài học rút ra cho bản thân.

Ví dụ: Qua bài thơ, em cảm nhận được tâm hồn tinh tế và tình cảm sâu sắc của tác giả. Tác phẩm giúp em hiểu thêm về giá trị của tình bạn (hoặc tình yêu quê hương, gia đình, đất nước…).